Stads- en dorpskroniek van Friesland Deel I (1700-1800) en Deel II (1800-1900) Dr. G.A. Wumkes Geert Aeilco Wumkes werd in 1869 geboren in een protestants  gezin. Zijn vader was fabrikant in naaigaren. Na de lagere school en de Franse school in Joure verbleef hij in het internaat 'Ruimzicht' in Doetinchem. Na zijn eindexamen studeerde hij theologie aan de universiteit van Utrecht. In 1893 behaalde hij zijn kandidaatsexamen en in 1902 slaagde hij voor zijn doctoraalexamen in Groningen. Twee jaar later promoveerde hij en werd in 1904 als predikant in Sneek beroepen. Heel zijn leven stond in het teken van publiceren en vertalen. In 1954 overleed hij op 84 jarige leeftijd in Huizum.

  

Wumkes had door zijn werkzaamheden voor de Provinciale Bibliotheek van Friesland toegang tot een grote verscheidenheid aan bronnen voor zijn geschiedkundige en taalkundige artikelen, waaronder ook alle jaargangen van de in 1752 opgerichte Leeuwarder Courant en ander materiaal. Vele artikelen kwamen dan ook in de 'De Vrije Fries' en het 'Nieuwsblad van Friesland'. Deel 1 van de dorpskroniek was in 1930 een bundeling van deze artikelen en in 1934 verscheen Deel 2. Hierna volgen onderwerpen uit de kroniek waarin het dorp Gaast voorkomt met een verklaring van sommige  begrippen en uiteraard ook de advertenties uit de Leeuwarder Courant.

10 december 1701 blz. 11/Hoogvelt. Jhr. Tjaard  Harm van Aylva, subst. Grietman van Wonseradeel, koopt een schar, groot een einse, gelegen op 't Hoogvelt te Gaast van Hille Jans en Marij Piers, echtelieden te Wommels, voor 100 goudgl. Enkele opmerkingen: 1) Omrekening van einse boven de Boerenstreek, die waarschijnlijk hoger lagen dan de omringende landerijen. Vroeger had men meer kleinere stukjes land, die (gemeenschappelijke weide) it Heechfjild en de Gaaster ynlagen' zijn daar

 

3) Jonkheer Tjaard van Aylva, grietman van Wonseradeel van 1673 - 1701 was ook baron en verwierf zich vele bezittingen. 4) Volgens bijgaande berekening hebben 5 Goud-guldens dezelfde waarde als 7 Carolus-guldens. 100 Goud-guld. = 140 Carolus-gld.

12 september 1711 blz. 34/ 2 meertjes: Wed. Le Pla ontvangt verlengd octrooi 25 jaar  vrijheid van lasten voor twee drooggemaakte  meertjes tusschen Gaast en Piaam.

 

3 augustus 1734 blz. 82/ Doorbraak zeedijk. Ds. Bern. Gelder te Gaast geeft uit acht uitvoerige  leerredenen: Het Gezegende Nederland of een  gedeelte van den in nood van overstroming door  een zeldzaam wormgeknaauw of de wormplage in  het paalwerk van de zeedijken. Reeds in 1643 was  de zeedijk tusschen Workum en Makkum bij de  kerk van Gaast doorgebroken, zoodat lijken en  kisten uit het kerkhof spoelden en wegdreven,

25 november 1763 blz. 199/ Pastoralia Verkoop der pastorielanden van Gaast, Ferwoude,  Kimswerd, Tjerkwerd, Dedgum, Wons en Engwier.  Uitleg over pastorielanden: Voor de reformatie had ieder dorp een eigen  geestelijke en dikwijls meer dan ??n. Het grootste  deel van de inkomsten van de pastoor, of vicaris,  bestond uit de opbrengst van het land dat bij hun  geestelijke ambt ter plaatse hoorde. Soms  verhuurden zij dit land, maar meestal gebruikten zij  het zelf en waren dan tegelijk boer en pastoor.  Verder werden zij betaald voor allerlei speciale  diensten, bijvoorbeeld de dodenmissen en  ontvingen zij ook directe giften van parochianen. Ook na de reformatie kwam deze toestand nog  voor. Een zekere Bacot leefde in alle rust in de  pastorie te Eenrum als pastor. Hij was dichter en  boer op de pastorielanden, bestaande uit twee  buitentuinen en 37 jukken land en hield daarop  enkele koeien. Predikant en boer was gebruikelijk  al varieerden de omvang van de bedrijven. In  Friesland waren aan het eind van de achttiende  eeuw nog maar weinig predikanten zelf als  landbouwer actief, vandaar ook de verkoop van de  pastorielanden in diverse plaatsen.

 

20 juni 1846 blz. 215/ Pastorie Aanbesteed het afbreken der oude en het  opbouwen eener nieuwe pastorie te Gaast.     27 december 1850 blz. 241/ Kerk Aanbesteed het maken van een nieuw gewelf met  "schudding" in de kerk te Gaast.   11 februari 1863 blz. 323/ Kosterijkamer Aanbesteed het bouwen van een kosterijkamer in  verbinding met de pastorie te Gaast.

26 november 1868 blz. 353/ S. Bartstra, predikant  Zendingsrede van ds. S. Bartstra te Gaast in de  Herv. Kerk te Makkum ten bate der Utrechtsche

Pieter Bartstra is geboren op 24 juni 1841 te  Bolsward, overleden op 9 aug. 1906 te Renkum,  begraven in Oud-Zuilen.  Zijn vrouw Johanna J. Gravenstein kwam uit  Serooskerke en ze zijn op 25 maart 1870 getrouwd  te Serooskerke, dus tijdens zijn predikantschap in  Gaast. Hieronder een deel van de predikantenborden in de Kerk van Gaast met o.a. Ds. Bartstra:

12 februari 1872 blz. 381/ School en  onderwijzerswoning. Aanbesteed het verven der nieuw gebouwde  school en onderwijzerswoning te Gaast.		26 juli 1888 blz. 522/ O.L. School opgeheven. Opheffing der O.L. School te Gaast.

Geraadpleegde bronnen voor dit artikel zijn: Stads- en Dorpskroniek van Friesland deel 1 en 2 (1700 - 1900) door Dr. G.A. Wumkes. Fryske Akademy. Digitaal archief van de Leeuwarder Courant. Internet. Predikantenbord in de Kerk van Gaast.