Over de molen van Cornwerd worden verschillende feiten gerapporteerd. Op deze website wordt in het thema nummer de molens gesproken over de Cornwerd Eenhoorn watermolen.

Andere bronnen spreken over de Cornwerdermolen. Op deze website wordt de molen getypeerd als een monnikmolen. De bron hiervoor is het Frysk Fotoargyf, maar op de website van de Nederlandse molen database wordt gesproken van een type grondzeiler.

Mogelijk zijn er nog meer tegestrijdigheden, dus we gaan uitzoeken hoe de molen van Cornwerd heet, wat voor type het is en als we andere vermeldenswaardige gegevens tegen komen dan zetten we die er ook bij

De toevoeging "Eenhoorn" is onterecht. De molen heeft altijd Cornwedermolen geheten. Wel stond er aan de andere kant van het water een andere molen. Deze heeft mogelijk wel naar de naam Eenhoorn geluisterd. In 2005 is de stichting Waterschapserfgoed opgericht door het Wetterskip Fryslân. Deze stichting beheert sindsdien de molen.

{1} De huidige molen is in 1907 gebouwd ter vervanging van een drietal spinnekopmolens. Al in 1874 werd door de ingelanden van de Cornwerderpolder hiervoor een plan ontwiikeld. Echter de boeren konden het maar niet eens worden over de verdeling van de kosten. Al met al verstreken op die manier ruim dertig jaar.
Zie ook de stormvloed van 1825

In 1972 zijn de wieken in een novemberstorm van de molen gewaaid en vanaf dat moment is er niets meer aan de molen gedaan. Een geluk voor de molen was dat er een electrisch gemaal in werd gevestigd. Dit bleek uiteindelijk ook de redding voor de molen.

In september 1998 is begonnen met de restauratie van de molen, toen nog eigendom van het boezemschap Marne-Midelsee.
Het bouwbedrijf Hiemstra uit Tzummarum,  met een speciale afdeling molenbouw zal/heeft de klus uitgevoerd. In de Leeuwarder Courant van  .. maart 1998 lezen we, dat de volgende werkzaamheden zullen worden uitgevoerd.

• De wieken worden compleet vernieuwd
• het rietdek wordt volledig vernieuwd

De kap wordt als eerste onderhanden genomen om te voorkomen, dat regenwater het nog gave binnen werk verder aantast. De restauratie is begroot op ? 350.000,= en wordt gefinancierd door het Rijk (verreweg het grootste deel), de provincie, Marne-Middelsee, en een speciale pot van de ruiverkaveling W?nseradiel-S?d.

Hoe komt Cornwerd aan zijn naam

Vooral die beide oudste vormen bieden wel perspectief. Omdat in de naamkunde bij voorkeur eerst wordt gekeken naar de oudste vormen van een naam, doen we dat hier ook. Dan blijken alle deskundigen, van Johan J. Spahr van der Hoek tot Maurits Gysseling en van Rudi K?nzel tot Dirk P. Blok, het roerend eens te zijn.
We moeten daarvoor goed naar de alleroudste vorm van de naam kijken: Quirnifurt. Dat woord 'quirni' betekent molen. In het Fries van de latere middeleeuwen werd dat quern, of kwern. Ook in het Engels komt het woord voor, als quern. Het Nederlands kent een verouderde vorm kweern.
Maar dat is dan wel even heel bijzonder. Als die verklaring met 'molen' juist is - en wie zou daar bij zoveel deskundigheid aan twijfelen - dan heeft Corn-werd in dat grijze verleden zijn naam gekregen omdat er een opvallende molen stond. En dat werpt toch wel een verrassend licht op de geschiedenis, niet alleen van Cornwerd, maar misschien wel van heel Friesland.

Uit de rubriek Op Naam: Kerst Huisman LC

Overigens wordt in dit zelfde artikel ook gesproken over de monniksmolen. Er is tevens een electrisch gemaal naast de molen gebouwd. De molen is enkel verplicht om bij extreem hoge waterstanden mee te helpen. E?n omwenteling van de wieken is goed voor het wegpompen van 2500 liter water. Per minuut kan er zo 60.000 liter water op de friese boezem worden geloosd, zo lezen wij in het Friesch Dagblad van 8 augustus 2007.

Zelden vertoond 1: maar de kosten voor de restauratie betroffen uiteindelijk slechts  ? 100.000,= en bleven daarmee ruim onder de begroting van ? 166.500,= (? ? 350.00.==) - LC 2005

Zelden vertoond 2: Uit verschillende geldbronnen putte het waterschap ? 325.000,=  Voor de overige ? 50.000,= zoekt Marne-Middelsee nog geldschieters. (Hier is de som ? 170167,=) LC 29-09-1999

Interessant verschil niet waar?

Vooruit nog ??n. Mei 1999 besteedt de Wijd en Zijd in een artikel aandacht aan de Cornwerdermolen. De kop luidt: "De Eenhoorn bijna weer gebruiksklaar." Het Bolswarder Nieuwsblad daarentegen rept enkel maanden daarvoor in het geheel niet over 'De Eenhoorn'. Wel heeft het BN het over de monniksmolen.

De huidige molen is echter op zeker niet "de Eenhoorn", of zoals zijn naam werkelijk luidde, "de Eenhoornstermolen". Deze is namelijk op 1 september 1924 geheel door brand verwoest. Door de hevige wind was de molen van zijn kettingen gerukt. De verzekering dekt de schade zo vermeld het artikel. Wat er met het eventueel uitgekeerd bedrag is gebeurd weten wij niet.

 Bron: LC 11 september 1924

In het molenboek ?????? wordt gesproken over werklieden van Draisma (makkum / piaam) die waren te dicht bij het riet koffie aan het zetten en daardoor zou de molen in vlammen zijn opgegaan. We hebben dit nog niet kunnen verifi?ren. De roeden werden gered en zijn later gebruikt voor de molen 'de onderneming'in Witmarsum. Op 10 september 1924 heeft het wel hard gewaaid. Het weerstation Koog(NH) meldde een windkracht 8 en Eelde een windkracht 6, dus we kunnen gevoegelijk aannemen, dat in de kop van Nederland sprake was van stormachtig weer.

Uit Molens van Friesland. Miedema pers Leeuwarden 1971. Fryske Akademy nr. 407.
14995 Stichting Ald Makkum

Op deze tekening kunnen we goed zien, dat de molen een achtkantige vorm met een draaibare kop heeft. Deze molens werden voor het eerst begin1500 in Zuid-Holland gebouwd. In Friesland werden deze molens gebouwd en kregen ze de benaming monniksmolen. Een monniksmolen is dus niet echt een type molen, maar de Friese benaming van een bepaalde bouwvorm voor deze achtkantige molens. De Cornwerdermolen is dan ook wel degelijk een grondzeiler. Een grondzeiler namelijk is een molen waarbij de molenaar de molen vanaf de grond kan bedienen. Dit type molens werd gebouwd op locaties waar weinig windbelemmering was en de molen van Cornwerd staat inderdaad volledig vrij in het Friese landschap.

Bronnen:

De literatuur over de molen is niet eensluidend, dus proberen we het via mensen die nog bij de molen zijn betrokken, of dat in een eerder stadium waren. Momenteel is John Hutchinson (juni 2011) molenaar(vrijwillig) op de Cornwerdermolen. Hij doet dit samen met Martin de Jong. John is sinds de restauratie van 1999 bij de molen betrokken

2007 ??? Luchtfoto werd gemaakt door de vrijwillige molenaar John Hutchinson, die achterop zat bij bakker Ferry Kluft uit Makkum. Ferry Kluft vliegt een paramotor. Foto is gemaakt vroeg in de avond.