|
"Lyts doarp yn rûzige
tiid"
| ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
|
|
|
meiwurkers oan de revu: |
|
Foarbyld fan in
tafriel Willem: No fanke, no sil 't wêze,
hé? Ik hie 't al lang oankommen sjoen, mar dat we noch sa gau fuort
moasten, hie
'k net tocht.... |
| |
|
|
|
|
Yn de revu waard net allinnich sjongen,
Ynlieding |
| |
|
|
| Op ‘e
soldatekeamer It is sa fier ! Us hiele lân- en seemacht is oproppen. De grinzen wurde yn koortsige haast fersterke, ús leger wurdt opboud. It is nedich, der mankearret nochal it ien en oar oan ! Us jonges dy’t yn tsjinst wienen, namen ’t yn ’t algemien net sa dreech op. Foar de trouden wie ’t it slimst om hieltyd sa lang fan frou en bern skieden te wêzen. En ek de frijgesellen sieten op ‘e striesek wol hiel faak nei ’t portret fan ‘e faam te sjen: “Wat in skat fan in fanke is ’t dochs….. Soe hja no oan my tinke…..? Mar de fleur gyng der net út, lang net ! Wy litte jim der in lyts flitske fan sjen. |
 | |
| Proklamaasje fan de keninginne
Mijn volk: Na een maandenlange handhaving van een strikte neutraliteit en een nauwgezet pogen om de oorlog buiten onze grenzen te houden, heeft Duitschland in flagrante strijd met het volkerenrecht hedennacht een misdadige aanval gedaan op ons land. Ik breng ter uwer kennisse dat ons land zich hierdoor vanaf dit ogenblik in staat van oorlog bevindt met het Duitse Rijk. Ik roep allen op tot paraatheid ! Wij strijden voor een heilige zaak. Moge de Almachtige God ons behoeden. |
 | |
| De mannen fan de nachttsjinst
De kriich wâllet en boldert noch fier yn ’t súden. Dútske fleantúgen daverje oer ús hinne, mar fjirder bart der net folle. Mar ek Fryslân komt oan ‘e beurt. Yn ‘e nacht fan freed 10 op sneon 11 maaie wirden de mannen iere betiid út it bed kloppe, om gatten yn ‘e dyk te hakjen en de brêgen ôf te brekken. Dat harren sin wie doe net sa fleurich wie, sil jimme begripe. Der komme hja, de mannen fan ‘e nachttsjinst. |
 | |
| Makkum evakuearret, 11 maaie 1940
Lâns de dyk fan Makkum, der komme hja de ferdreaunen ! Der binne der by, dy‘t it kalm opnimme, der binne der ek by dy’t de ferskrikking no al út de eagen sjocht. Rinnende as op fytsen, efter berneweinen en hânkarren komme hja oan. Allegearre noadige, mar noch folle mear ûnnoadige saken tôgje hja mei. Der rint in famke mei har kat op ‘e earm, der sjokselt in âld wyfke mei har kanariekou...... Wy steane ‘t mei grut meilijen oan te sjen en, al witte wy net as hja hjir by ús feilich wêze sille, dochs sette wy ús doarren wiid iepen..... En binnen ‘t oere gûnzet ‘t yn Gaast as in bijekoer..... De earste évakué’s binne holpen...... |
 | |
| Pinkstersnein, 12 maaie 1940
Pinkster is it, Foarjier is it ! De blommen ûntluke yn it fjild, in mylde sinne skynt oer it wide Fryske lân.... Mar yn ús herten is net de Pinksterfrede..... Wy tinke net iens oer nei tsjerke gean. Boppe ús hollen raze de Dútske Messerschmidts, it doarp krioelt fan frjemde soldaten, dy ‘t harren klear meitsje om de stellingen foar de Ofslútdyk te bestoarmjen. Dan ferlitte wy sels ús húzen, ús doarp dat ús sa leaf is. De Makkumers, dy ‘t ien nacht by ús sliepen ha, teagje mei ús nei ‘t súden. Hoe fier? Wy witte ‘t net. Wy freegje ús allinnich ôf, hoe’t wy ús doarpke aansens werom fine sille..... |
 | |
| Kapitulaasje
De oarloch is ferlern, de oermacht wie te grut..... Us regear wykt út nei Londen, ek de Keninginne mei it Prinslik gesin... Wy fiele ús ferlitten en iensum, wy bite op ‘e tosken om ús fertriet net merke te litten. Der komme ús jonges oan, út de stellingen foar de Ofslútdyk. De moed is der út. De Dútskers binne no de baas en hja sille ‘t ús aansens merke litte ek. |
 | |
| Us jonges komme werom
Nei de kapitulaasje kaam de eangst, de pinigjende ûnsekerheid foar de âlders, froulju en bern, dy ‘t net wisten as harren soan, man en heit noch libbe as ........ miskyn al fallen wie. Lokkich duorre dy ûnsekerheid net lang. Hja kamen werom, de iene nei de oare. Hja kamen allegearre werom, sûn en wol. Us tank oan God wie grut foar safolle genede..... |
 | |
| Wy stake In golf fan ûnrêst stoarmt der oer ús lân hinne. “De Dútskers wolle ús kriichsgefangenen wer oppakke !” Dan brekt de lang ferkroppe haat tsjin de oerweldigers los. Wy binne slein, wy binne fertrape.... Mar wy litte de tosken sjen en gromme driigjend werom..... Wy tinke net mear, wy moatte wat dwaan. Oer de gefolgen fan ús died prakkesearje wy net iens. Impulsyf jouwe wy in antwurd op dit wrede befel: Wy stake ! Ek yn ús doarp hâlde de boeren de molke thús. De iene wie der gauer foar te finen as de oare, mar ek wy hawwe sjen litten, dat wy noch tosken hienen, dy ‘t bite koenen. |
 | |
| De
ferdeaunen “In bûnte rige sjoche jim kommen fan minsken, dy ‘t wy ta ús nommen....” Der hearre ek de Joaden by, dy’t hjir yn ús doarp in feilich hinnekommen fûnen. Us hert gong út nei de minsken, dy ‘t troch de wrede besetter wol it âldermeast tramtearre binne. Wy binne tankber, dat hjir yn ús doarp ek twa húzen iepenstienen, werfan de bewenners har libben weage hawwe om 5 Joaden en in alderleafst lyts famke fan in wisse dea te rêden. Mar litte wy de Joaden sels har kleisang sjonge en har tankberens útterje foar dizze grutte opoffering. |
 | |
| Underdûkers
De bûnte rige giet fierder... Hoefolle ûnderdûkers hawwe hjir yn ús doarp in feilich hinnekommen fûn? Wiene it der net in hiel soad? Wy hearre har noch praten yn harren wûnderlik taaltsje fan heal Hollânsk, heal Frysk. Der wiene populaire typen by, dy’t alhiel Frysk mei de Friezen waarden.... Fansels kamen der wolris heakken en eagen..... Foar dy sterke, sûne jonges wie it in swier kerwei om harren geduld te bewarjen. Want it duorre sa ferskriklik lang ! En it wurk dat hja hjir dwaan moasten, och, hja wienen it sa oars wend.... Mar ek de minsken, dy ‘t harren hûs iepensetten foar dizze jonges, hja waarden ek wol ris koart fan stik, en.... och, sân der oer. Dat binne wy al lang wer fergetten ! Wy hâlde in waarm plakje yn ús hert foar dizze flinke, jonge keardels, dy ‘t har sa flink troch de beroerde jierren hinne slein hawwe. En ik leauw ek, dat hja ús lytse doarpke oan ‘e see net sa gau wer ferjitte sille, al steane hja dan no ek wer midden yn it jeiende rûzige libben..... |
 | |
|
|
Ynfaasje yn Normandië, 6 juny
1944 Einliks, der komt it, de langewachte ynfaasje ! In machtige float stoarmt op ‘e Frânske kusten ta. Driigjend wize de geweldige kenûnlopen fan de slagskippen en krúsers nei de swier fersterke Atlantik-Wall. Tûzenen fleantúgen daverje yn prachtige fermaties oer it Kanaal. Dan brekt de hel los ! Granaten gûle troch de loft en in swier gerdyn fan reek en fjoer hinget boppe de Frânske kust. De fleantúgen iepenje har lûken en efkes letter hingje tûzenen jonge minsken as lytse, wite stipkes yn de stoarmige loften. Hoefolle sille der feilich de grûn berikke? |
 |
| Fjochtsjen en
befrijing Mar ek de Dútsers binne paraat ! De machtige batterijen yn har swier fersterke bastions sykje harren proai. It wetter spat húzenheech troch de ûntploffende granten. Skippen wurde troffen en fleane yn ‘e brân, minsken wurde útinoar skuord en fine in jammerlike dea yn it donkere wetter fan ‘e see, dêr’t boppe de reinwolkens oer hinne jaaie.... Mar de iene boat nei de oare faart nei it strân ta en spuit syn lading fan minskenmateriaal, tanks en auto’s oer it lân út. Hûnderten falle del, om nea wer op te stean, mar tûzenen komme foar harren yn ‘t plak en fjochtsje troch, mei ferbeten gesichten, swart fan ‘e modder en krûtdamp..... It earme, Frânske lân bloedt út djippe wûnden. De grûn wurdt drenkt fan bloed, mei read minskebloed fan freon en fijân. Mar de alliearde stoomwals giet fierder. Net te kearen is it gweld fan dat machtige, rôljende materieel ! Parys wurdt befrijd ! Oer de Belgyske grinzen raast de stoarm. Brussel is frij ! Antwirpen wurdt nommen..... Us herten klopje fan bange en blide ferwachting.... Soenen wy noch dit jier oan ‘e bar komme? Soe it mooglik wêze kinne? De legers fan Eisenhouwer en Montgomery is net mear te kearen, it ein fan de ûnnimbere festing is yn ‘t sicht ! Maastricht is de earste Nederlânske stêd, dy’t it leave read, wyt, blau wer yn frijheit wapperje litte kin. De radio spilet fleurige marsen, as de nijsberjochten trochkomme. Wy doarre de ferstoppe radio’s als wer foar ‘t ljocht te heljen. Noch efkes en wy binne frij ommers ! Soms steane wy al temûk de dyk út te sjen.....mar och, sa gau kin it ommers net. Troch Brabân raast de kriich, de grutte rivieren komme yn ‘t sicht ! Sil it geweldige leger dêrfoar stykjen bliuwe? Montgomery weaget de sprong. It giet der op of der ûnder..... |
| |
| De striid om
Arnhim Op in moaie, simmerske snein yn septimber, der hearre wy ‘t troch de radio: Parachutisten dellitten by de Rijn, by Arnhim en Oosterbeek ! Swiere gevechten om de Waal- en Rijnbrêgen...... Dan brekt de histoaryske striid los, dy’t der útfochten wurdt yn ien fan de moaiste plakjes fan ús earme Heitelân.... Tusken de rûzjende dennen en sparren, tusken de púnheapen fan wat iens bloeiende plakken wienen, knetterje de mesinegewearen, wurdt sles mei messen man tsjin man fochten. En it giet der ûnder...... der ûnder....... De helden binne fallen, en harren bloed hat ús grûn read ferve..... In snik komt noch yn ús kiel, as wy weromtinke oan dy dagen, fol fan ûnferdraachlike spanning, fol fan bittere teloarstelling as wy weromtinke oan..... |
 | |
| De lêste
oarlochswinter De lêste oarlochswinter, wy sille ‘m net gau wer ferjitte ! “De kjeld en de honger kaam oan.....” Der kamen ferskriklike berichten út Hollân, fan minsken dy’t op strjitte delfoelen fan ‘e honger..... De lêste oarlochswinter De lêste oarlochswinter, wy sille ‘m net gau wer ferjitte ! Hjir kamen hja ek, de stakkers, op âlde fytsen, soms sûnder bannen, om iten te heljen fan de boeren. Wy hjir libben mei en holpen wat wy koenen. Mar ek wy moasten de boer op om iten. Lokkich wie ‘t noch te krijen. Wy hienen noch brânje om de kachel te stoken, al wie ‘t soms ek in hiele toer om der oan te kommen. No, efterôf, laitsje wy faak om de ûngemakken fan dy tiid fol soargen. Litte wy dan jûn de tiid ris fan ‘e humoristyke kant besjen en de swiere mûtse ris efkes ôfsette. Us doarp rekke fol. Underdûkers, famylje dy’t oerkaam omdat de honger yn ‘t westen te grut waard nei it lân fan molke en bûter: Fryslân. |
 | |
| Amsterdamske bern
Doe kamen de bern út Amsterdam en oare plakken en opnij gyngen de doarren iepen en ferloochene de fryske gastfrijheit himsels net. Wy hawwe de stakkers hjir oankommen sjoen, yn ‘e barre winter. Meager en swart fan ‘e honger. Wy hawwe de tankberens sjoent yn dy berneeagen foar dat kostlike iten, dat wy harren hjir foarsette koenen...... Moannenlang hawwe hja hjir yn ús doarp omboarte. Hja groeiden by de dei en ús lêste stikje guod gyng der oan . Mar wy hienen ear fan ûs werk ! Op in strieljende simmerdei hawwe wy harren werombrocht, sterk en sûn, blier en laitsjend. Soene harren tinzen noch net faak weromfleane nei dat lytse doarpke oan ‘e see.....? |
 | |
| De evakuees
Febrewaris 1945 Noch wie ús doarp net fol genôch. De lange rige wurdt noch langer. Ut it súden komme hja, de ferdreaunen. Limburg, it úterste súden fan ús lân, wurdt nei ‘t hege, kâlde noarden brocht. Wy meitsje in Roomske tsjinst mei yn ús Alde Herfoarme Tsjerke.... Ja, ja ! Wy heare en sjogge in soad nije en ûnbekinde dingen dizze lêste oarlochswinter ! Dat it plaksykjen foar safolle nije gasten yn ús aaifolle doarpke somtiden eigenaardige swierrichheden meibrocht.... Mar stil, jim sille ‘t wol heare en sjen. |
 | |
| Fergelding troch de
Dútsers Peaskesnein 1945 In kâlde, reinige dei. Der komt in auto de Boerstreek yn jaaaien en stoppet by it hús fan master Bruggenkamp. Der út stappe Rintje Haagsma en in pear Moffen. Dan witte wy genôch, want it is hjir bekind genôch, dat master Bruggenkamp pleatslik kommandant fan de fersetsgroep is. Fansels wurdt hy meinommen. Wy wiene der hast seker fan, dat wy heim nea wer sjen soenen..... Inkelde dagen letter brekt de hel yn Makkum los. It hiele fersetswurk skynt ferêt te wêzen en de Moffen rûke bloed ! De slachter út Gaast wurdt ophelle. Wy sjogge tsjokke reekwolkens omheechwalmjen yn Makkum. Dr. Bogstra syn filla en de maresjesee-kazerne wurde opstookt. En dan komt it ferskriklike berjocht: Seis jonges binne deasketten, en Bob Dijkstra is der ek by ! Letter hawwe wy heard, hoe’t alles him tadroegen hat. Wy witte ek de bysûnderens oer de dea fan dizze seis jonges. Wy hoege ‘t net te werheljen, it is te ferskriklik om sels op papier te setten...... Wy kinne allinnich in earesalút bringe oan dy seis helden, dy’t ûnder de wreedste mishannelingen swijden en har maten net ferêt hawwe. Wy eare harren neigedachtenis want hja hawwe it heechste dat hja hienen, foar it Heitlân offere: harren kostbere libben.... |
 | |
| Fersetswurk fan de
N.B.S. It fersetswurk yn dizze kontreien wie goed fersoarge. Dat hat wol bliken dien doe’t foar de jonges de tiid kaam dat hja oanpakke moasten. En ús lytse doarpke Gaast hat syn oandiel levere: 18 jonge mannen en inkelde koeriersters setten harren libben op ‘t spul en hiel wat gefaarlike opdrachten binne útfierd ! Illegale kranten en blêdsjes waarden regelmjittich rûnbrocht, it grutste diel fan it doarp libbe en die mei hert en siel mei oan it fersetswurk. Nammen sille wy net neame. It gyng net om eigen ear, it gyng allinnich om de ear fan it Heitelân, dat yn sa ‘n grut gefaar wie en dat wy allegearre sa leaf hienen. No is de heerlike frijheit werkommen. No hoege wy gjin slot mear op ‘e mûle te dwaan. No kinne wy wer frijút prate en gefaarlike geheimen binne der net mear. Mar lit ik it jim net fertelle. De N.B.S.ers steane sels klear efter it doek. Hja kinne dat folle better as ik, want hja hawwe it sels meimakke. Der komme hja ! |
 | |
| Hier radio België
De activiteit van de gealliëerde legers wordt door hevige sneeeuwval in hoge mate belemmerd. Alleen in de Vogezensector, bij Epinal en Lunéville wordt drukke patrouilleactiviteit gemeld. 1000 geallieerde zware bommenwerpers hebben, geëscorteerd door 500 jagers, een buitengewoon zware aanval gedaan op de Krupp-fabrieken te Essen. Zware branden werden waargenomen. De Duitse luchtafweer was gering. Verliezen: 2 bommenwerpers en 1 jager. Van het front in Nederland zijn weinig bijzonderheden te melden. De vijand heeft met SS stoottroepen een aanval over de Waal gedaan tegen het dorp Lienden. Deze aanval werd met bloedige verliezen afgeslagen. Verder blijft het front vrijwel stabiel. Hier volgen nog enkele bijzondere boodschappen: Ontvangers van de volgende berichten worden verzocht zo spoedig mogelijk op de vergadering te komen: De worm heeft rode haren, ik herhaal..... Het gevaar komt uit het Oosten, ik herhaal.... Het komt als mosterd na de maaltijd, ik herhaal..... Het is heel wat beter gegaan, ik herhaal.... |
 | |
| Gaast is frij
Moandei, de sechtsjende april. In strieljende foarjiersdei. De earste blomkes bloeie yn ‘e grienjende greiden. De ljipkes dûkelje mei útsinnich plesier oer de wjuk. It hearlike, nije libben iepenbierret him op tûzenderlei wizen ! Om ús hinne raast de kriich en in hast ûndraachlike spanning komt oer ús. Wy hearre swiere tanks oer de grutte ferkearswei nei de Ofslútdyk razen. Yn ‘e fierte buldert kenûngeskut. Hjir en der sjogge wy flaggen wapperjen, soms ferdwine hja wer. Geruchten dwarrelje as bûnte fûgels om en oer ús hinne. Mar dan komt it earste sékere nijs ! Der komme guonts, dy hawwe de Kanadezen al sjoent, yn Boalsert. Hja litte ús sigaretten sjen, dy’t hja krigen hawwe ! Dan moatte wy ‘t wol leauwe. En middeis: der komme hja oan. In lange, lange rigele fan pantserweinen, jeeps, motorfytsen..... Dêrop en dêryn brúne mannen, laitsjend en blier. Hja skiene it oarlochsfieren in hiel gewoane saak te finen en kalm en bedaard geane hja harren gong. Wy krije in Ingelske sigaret en witte net hoe wy ‘t hawwe, nei dy hearlike geuren fan Ir. Slits nr. 25, dy’t wy sa lang al ynswolge hawwe. En wy, wy sjogge ús de eagen hast út ‘e holle. Dat is no in modern leger. Wat in skitterende útrusting. Wy heare de markonist fan in karrier yn ûnfersteanber Ingelsk troch syn mikrofoan brabbeljen. “Over” in stim út de fierte, dy’t oan ‘e toutsjes skynt te lûken, antwurdet. It is allegear even únwezenlik en moai. In brok sjit yn ús yn ‘e kiel, wy wolle al dy mannen wol tagelyk om ‘e hals falle. Want: alle lijen is ferbij en |
  | |
| Ynkertiering De kanadezen komme yn Gaast ! |
 | |
| Feest yn
Gaast Nei de befrijing kaam der in feestwoede oer ús lân, sa’t wy noch nea belibbe hawwe. De Minsken koenen sikersonk net wer ophâlde fan hossen en springen. Gaast hat it kalm oan dien. Wy hawwe wachte oant Keninginnedei. Mar doe binne hjir ek de fuotten fan ‘e flier kommen en it waard in âlderwetsk feest. Prachtig fersierde weinen rieden troch it doarp en Jan fan Houten makke mei syn húshâlding de strjitten ûnfeilich. Mussert mei syn muoike kaam sels noch op besite en wy hawwe him sels “Leve de Koningin” roppen heard. Wy binne op ‘e kop yn ‘e âld feart dûkt. Wy hawwe ettelike bakjes mei stjonkend saadswetter oer de holle hinne krigen. Al de mannen waarden wer jong en skonkelen op stelten rûn. En de froulju hawwe yn jachtige haast wat smoarge fodden oer de line hongen. De bern hawwe songen en boarte. Ja, ja, it wie der in fleurige boel op Sipke syn skieppepôle. Wy hawwe in moai stik opfierd fan: “Hoe’t wy yn Gaast libje, wurkje en sjonge”. Wy seagen Gerke der meanen en winkellju ferkochten tee en kofje, havermout en rys.... En de twadde jûns hawwe wy dûnse om libbenen stuollen. Siz ris, is it jimme ek opfallen dat dy jonge fankes somtiden wol fiif minuten lang om ‘ e hals fan dy mannen hongen.... Ik woe der neat fan sizze, miskyn heart dat wol sa. Ik kin my ek fersint hawwe, it wie wol in bytsje tsjuster op it lân. Hearken minsken, hear ris, ik leau, dat hja noch net útfeeste binne. Hé, lûk dat kleed ris iepen, wy wolle der ek wol wat fan sjen...... Twa muzikanten komme der yn en dêr efteroan in lange rige fan fleurich oanklaaide minsken, dy’t sjonge: Gaast is frij !! Dat wurdt yn skimerljocht in stuolledûns yninoar setten..... |
 | |
| Weromsjen en tankberens
In swiere stoarm is oer ús earme Heitelân hinnebuldere. De beammen moasten bûge.... Hja kreunden en steunden, grutte takken binne der rûch ôfskuord, wreed en sûnder meilijen.... Wy binne sleint en fertrape, de ellinde wie somtiden hast net mear te dragen, sa slim wie ‘t. Mar yn dy need binne ek tûzenen gebeden omheech gongen nei God yn ‘e himel, om help en útrêding. En einliks rôp God yn syn grutte ûntferming oan de wrede besetter in ‘Halt’ ta. It rjocht hat ‘t fan ‘t ûnrjocht wûn. De hearlike, blinkende frijheit kaam oan ! Fan fier oer de see kaam in folk mei tanks en auto’s, mei fleantúgen en alderhande oarlochstúch. Hja hawwe fochten hjir yn ús wetterlân, mei ferbeten moed. Tûzenen fan harren hawwe hjir ek it heechste jûn dat hja besieten: harren libben. Lange rigen wite krúsen steane der yn ûs lân, mei frjemde nammen der op. En fier oer de grutte see, der gûle âlders en bern om harren jonges, dy’t hja nea werom sjogge. Dat frjemde folk út Kanada, wy sille ‘t nea ferjitte. Hja binne freonen fan ús wurden, yn ‘e djipste betsjutting fan it wurd. Want hja binne it middel yn Gods hân west om ús frij te meitsjen, ús allegear....... De Oranjebeam hat ek bûgd, mar is krektsamin brutsen. Us Keninginne is werom kommen, ferâldere en griis. Mar yn har eagen blinkt noch deselde moed fan altyden Us Prins en Prinses en de trije bêrn kamen wer werom yn it moaie paleis te Soestdijk. Wy hawwe harren wer yn ús fermidden en sa heart it ek: Oranje en Nederlân, dy kinne nea skieden wurde.... En ek yn ús lytse doarpke is de rêst werom kommen. Al dy frjemde minsken binne wer nei hûs ta gongen. It libben streamt hjir wer as in kalm rivierke fierder, fan dei oant dei. Jûn seagen wy dy rûzige tiid fan fiif jier lang noch ieris oan ús each foarby gean. Mar it ienichste dat no noch komme moat, dat is de tank. Us djippe tank oan ús befrijders en boppe alles ús tank oan God, dy’t ek ús lytse neatige doarpke net ferjitten hat. |
 | |
 |
Ofslúting
|
 |
| Tot slot een woord van dank aan de zoon van meester Bakker die ons in staat stelde het materiaal van deze revue te gebruiken voor het bovenstaande overzicht. De revue is een aantal keren opgevoerd in november 1945. Ook het verslag van de bevrijding van Gaast en een aantal foto's zijn van hem afkomstig. Hartelijk dank ! | ||
|
Histoarysk Wurkferbân Wûnseradiel |
