Een rolbrug/tonnezet over de Gaaster vaart Histoarysk Wurkferbân Wűnseradiel

In diverse Leeuwarder Couranten wordt over een TONNEZET bij Gaast geschreven

Een verklaring voor het woord Tonnezet kan zijn: 
Een zet is een kleine brug , oorspronkelijk met   wegneembaar brugdek.
Zie ook bat of barte = losse  houten brug over sloot  of vaart.

Het woord ton is  een cilindrische rol. 
Zie bijgaand tonlager, een  lager met aan beide  kanten rollen (tonnen)       

Door beide woorden samen te voegen kunnen we er Tonnezet van maken, dus een wegneembare   brug die vanaf de oever over de vaart wordt gerold. Men spreekt ook wel van een Rolbrug.  

Wikipedia geeft de volgende uitleg voor een Rolbrug:
Een rolbrug is een beweegbare brug,  waarbij het brugdek beweegt in het horizontale vlak. De ene  helft van de brug hangt boven het  water en de  andere helft staat op het land. Als er   scheepvaartverkeer langs moet, wordt de brug op het land gerold. Doordat het zwaartepunt van de   brug boven het land moet liggen – anders zou de brug in het water kantelen – staat een erg groot   deel van de brug op het land. Daar de brug het land op getrokken moet worden is het een behoorlijk obstakel voor het verkeer. De brug is gemakkelijk te bedienen door één persoon en   wordt daarom voornamelijk nog gebruikt bij fietspaden, voetpaden en stukjes niemandsland.   


Rolbrug bij Uppsala Zweden

Ook in Tijnje hebben we een rolbrug gehad en de buurt wordt nog altijd Rolbrug genoemd. Er is zelfs een toneelstuk door Bouke Oldenhof gemaakt met de
titel ’ Rolbrug’ en dat toneelstuk is gesitueerd  bij deze overgang  met  een café en brugwachterswoning.

Of deze brug op de oever rolde of dat er rollen onder de brug zaten, zodat de brug kon draaien is bij onderstaande foto  uit 1900 niet te zien. Maar ook deze brug is vervangen voor een moderne ophaalbrug.     


Nog een merkwaardige rolbrug. Bij de belegering  van Alkmaar in 1573 door de Spanjaarden  gebruikte men ook een rolbrug om dichterbij de stad  te kunnen komen. Volgens overlevering was dit  een effectief middel voor een verovering. Tegenwoordig heeft de Genie een drijvende brug  van onderdelen die aan elkaar worden gekoppeld. 

Het Tonnezet in Gaast gaf verbinding tussen de  oevers van de Gaastervaart bij de Zandlaan, er ligt  nu een dam. Het oude huisje bij de kruising van de  Zandlaan en de Boerestreek werd vroeger de  Tonne genoemd. Misschien woonde hier wel de  brugwachter. 


  In eerste instantie waren de onderhoudskosten van het Tonnezet  voor  de Floreenplichtigen van   Gaast.
Vandaar de naam ‘Tonne Floreen Zet’.
De  zorg werd echter volgens de LC van 1881 overgedragen aan de dorpsgemeenschap. Dat ging ook niet goed en toen kwam de gemeente in beeld.    

De timmerwerkplaats aan de andere kant van de  Gaastervaart was van de Algera’s en deze hadden  ook het onderhoud van het zet zoals uit  nevenstaande rekening blijkt.
Deze overgang  was van hout gemaakt, wat blijkt uit de  materialen die de timmerman gebruikte, we spreken  hier over 1825.     

 

Bijgaande rekening uit 1825-1828 van  timmerman
Bouwe Baukes Algera. 

   

In 1905 werd het zet vervangen door een vaste  brug. De vaart werd niet meer gebruikt voor  doorgaande boten, omdat het Feitemeer en de  aangrenzende meren, waarin de vaart uitkwam,  drooggelegd en het nu weilanden waren met daar  doorheen kleinere sloten voor de waterafvoer. 

Het vervoer ging over van de boot naar wagen en  auto en er waren dus minder doorgaande vaarten  nodig.

Tegelijk met deze ontwikkeling moesten de  wegen ook geschikt gemaakt worden voor dit  vervoer.  Voor 1903 was de Boerestreek bij Gaast nog een  kleipad, maar deze  werd besinteld. Volgens de  gegevens werd de weg 4 meter breed en het  sintelen kostte 750 gulden.
Ook dit voldeed niet en  al in 1922 kon men een aanbesteding indienen  voor het maken van een kunstweg.
In een advertentie stond het volgende:

Het maken van een KUNSTWEG van Gaast naar  Angterp (o/d. Parrega), lang 4200 meter, waarin  GEWAPEND BETONBRUG. 
De weg werd gegund aan de laagste inschrijver en  dit was Feenstra en Waslander te Pingjum. 

De Gaastervaart is momenteel bij alle boerderijen,  die aan de andere kant van de vaart liggen,   voorzien van een dam of betonbrug en doorvaart is  allang niet meer mogelijk. 
Dat het woord Tonnezet na het vervangen door  een vaste dam nog vele malen werd gebruikt kun je  lezen in artikelen en advertenties uit de LC. 


Het zet boven de letter K van Kadastrale Gemeente   Gaast sluit aan op het pad/weg naar de   gemeenschappelijke weide van het Hoogland. 
Dit zet is het Tonnezet. 

Op de kaart is iets hoger ook   nog een molen getekend boven de   gemeenschappelijke weide.

Onder het dorp Gaast zijn smalle stroken bouwland. Men noemde dit het 'Siedlân'. Tegenwoordig is de Sielânsreed daar een afgeleide van.
Deze weg was vroeger een modderpad(reed) en werd toen 'Tsjillingspaad' genoemd.   



Hieronder nog een aantal artikelen of advertenties uit de Leeuwarder Courant die over het Tonnezet gaan.

LC 3/8-1881:
Het onderhoud van het Tonnezet te Gaast zal aan  belanghebbenden worden overgelaten. Men had  het in 1874 ten laste van het dorp genomen, omdat  de floreenpligtigen van Gaast zich daaraan  onttrokken; doch men heeft nu ingezien, dat dit  verkeerd is geweest, aangezien het zet geheel een  privaat karakter heeft en hoegenaamd niet voor de  dorpspublieke dienst bestemd is.

Opmerking:
Blijkbaar was eind 19e eeuw de  gemeenschappelijke weide in het Hoogland niet meer van de  dorpsbewoners en de loop daar naar toe ook niet  meer nodig.

LC 23/11-1888:
Artikel Particuliere Correspondentie:
Waarbij verzocht werd om den weg langs de  Boerestreek te Gaast hard te maken en met het  Tonnezet bij de gemeente in onderhoud te nemen. 

LC 19/1-1904:
Wonseradeel:
Tot de volgende vergadering zijn aangehouden het  voorstel van B&W op het verzoek van ingezetenen  van Gaast om het Tonnezet van gemeentewege te  herstellen. 

LC 28/12-1904:
Wonseradeel: 
Een suppletoire ligger van waterstaatswerken, de  strekking hebbende om het Tonnezet te Gaast als  voor den publieken dienst bestemd te verklaren, tot  advies te stellen in handen van eene commissie.  (Tot leden dezer commissie zijn benoemd de heeren  Scheepsma, Blanksma en Politiek). 

LC 28/2-1905:
Wonseradeel:
De door het dagelijksch bestuur opgemaakte  suppletoire ligger van waterstaatswerken – waarop  aangebracht is het Tonnezet te Gaast – is  vastgesteld. 

LC 14/6-1905:
Wonseradeel:
Ingezetenen van Gaast hebben zich bij  vernieuwing tot den Raad gewend met het  verzoek, om het onlangs op den staat van publieke  waterstaatswerken aangebrachte Tonnezet van  gemeentewege te herstellen en voortaan te  onderhouden. B&W brachten daarop een gunstig  advies uit en de Raad vereenigde zich daarmede. 

LC 18/7-1905:
Advertentie:
Ten gemeentehuize van Wonseradeel zal op  Zaterdag 29 Juli, ’s v/m. 11 uur, worden  aanbesteed: 1. Het maken van eene nieuwe VASTE  BRUG, ter vervanging van het Tonnezet te Gaast.
  
Naschrift:
In meerdere LC’s  komen we advertenties tegen  waarin het woord Tonnezet nog wordt genoemd en  deze hebben meestal te maken met het Waterschap “De  Waarborg”, in de gemeente Wonseradeel:
Zoals een vergadering van Ingelanden, krachtens  den Bijzonderen Ligger “de Gaastervaart vanaf de  Dijksvaart tot het Tonnezet met een opslagplaats bij  dat zet”.  
Het gebruikte woord ‘Tonnezet’ gaat niet meer over  het echte Tonnezet. Deze werd in 1905 vervangen  door een vaste brug, maar de naam en plaats  waren blijkbaar zo bekend dat deze nog in vele  plaatsbeschrijvingen werden genoemd. We komen dit ook tegen bij de Rolbrug onder Tijnje.  
 

 

Index pagina

Vorige pagina

 

Histoarysk Wurkferbân Wűnseradiel

  
Copyright StatumSoftware en Stichting Ald Makkum